Ons menselijk brein maakt graag orde uit chaos. Wanneer we naar een tapijt staren of naar wolken kijken, beginnen we patronen te zien. Zo plaatsen we mensen ook graag in hokjes om van een chaotische samenleving een simpeler en begrijpbaarder verhaal te maken. De Zeitgeistbeweging is een beweging vol millennials. Wij millennials zijn opgegroeid in een wereld waar het Westen onbetwist de dienst uitmaakte. Met die macht kwam grote invloed, en met grote invloed kwam grote verantwoordelijkheid, een verantwoordelijkheid waarop vaak, maar ook terecht, kritiek was. Elke actie, maar ook inactie, van het Westen had grote gevolgen voor de wereld. Die zelfkritiek uitten we graag omdat we in een vrije samenleving leven met persvrijheid, vrijheid van meningsuiting en een open democratie. Deze zelfkritiek is onderdeel van onze Westerse cultuur en bevordert een gezonde democratie, zolang die kritiek in balans blijft. Inmiddels is het Westen niet meer de enige supermacht en delen we de verantwoordelijkheid voor de wereld dus met anderen.
De zelfkritiek op het Westen is door de decennia heen een tweede natuur geworden, een waarbij we soms iets te snel in hokjes denken. Sommigen zijn gewend geraakt om het Westen te zien als de boeman van de wereld. Die zelfkritiek is voor sommigen een reflex geworden, zonder goed stil te staan bij wat ze eigenlijk zeggen. Je ziet het steeds vaker: mensen die autoritaire regimes of extremistische (religieuze) groeperingen (of zeg maar gerust terroristische organisaties) verheerlijken als "het verzet tegen het Westen". Soms doen mensen dit omdat ze veel waarde hechten aan beleid gebaseerd op empathie en feiten. Waarschijnlijk begon door de Irakoorlog in 2003, met honderdduizenden doden, een sentiment tegen het Westen te groeien. Het was een oorlog die achteraf onder valse voorwendselen bleek te zijn begonnen, wat tot op de dag van vandaag nog een grote reputatieschade voor het Westen betekent. Dit negatieve sentiment werd waarschijnlijk versterkt door onthullingen van Edward Snowden, Julian Assange, Chelsea Manning, de nasleep van 9/11, gevallen van overheidscorruptie en kortzichtige inmenging in buitenlandse conflicten met vaak onbedoelde negatieve gevolgen.
Het is dus helemaal niet vreemd dat sommige mensen negatief zijn over het Westen. Maar wat opvallend is, is dat sommigen de tegenpool die ze verheerlijken niet zo kritisch evalueren. En dat is vreemd, aangezien die zelfkritiek op het Westen ging over bijvoorbeeld het Gevangenenkamp in Guantanamo Bay, waar zo'n 800 mensen, voornamelijk moslims, zonder proces opgesloten zaten en volgens diverse mensenrechtenorganisaties gemarteld werden. China daarentegen heeft volgens VN-rapporteurs en mensenrechtenorganisaties tussen de 1 en 3 miljoen Oeigoeren, voornamelijk moslims, opgesloten in Interneringskampen in Xinjiang met als doel hun culturele en religieuze identiteit te onderdrukken; ook wordt er volgens deze bronnen gebruik gemaakt van dwangarbeid. Natuurlijk is dit geen competitie. Maar het is wel opvallend dat deze kwesties in sommige publieke debatten minder aandacht krijgen, of dat berichten hierover soms worden afgedaan als Westerse propaganda. Een ander voorbeeld van deze spanning is dat sommige individuen en organisaties zich openlijk uitspreken voor vrijheid van meningsuiting en mensenrechten, waaronder vrouwenrechten en LHBTI+ rechten, maar tegelijkertijd diplomatieke, economische of ideologische steun betuigen aan regimes en groeperingen die deze zelfde waarden systematisch ondermijnen, en in sommige gevallen zelfs mensen vervolgen of bestraffen voor het uitdragen van deze waarden.
Een beweging zoals de Zeitgeistbeweging zou in veel autoritaire landen niet kunnen bestaan zonder risico op overheidsrepressie. Het is waardevol om de vrijheden in onze Westerse samenleving te waarderen, ondanks alle gerechtvaardigde kritiek. Onze ongelijke toepassing van kritiek maakt ons echter onbedoeld tolerant tegenover regimes die fundamentele waarden onderdrukken. In het politieke debat zien we dit terug: daden van autoritaire regimes worden goedgepraat die, wanneer in het Westen gepleegd, tot massale verontwaardiging leiden. Hoewel veel maatschappelijke problemen voortkomen uit ons economisch systeem, een wereldwijd vraagstuk, niet uniek voor het Westen, biedt juist onze fundering van vrije meningsuiting en open democratie de mogelijkheid om door te ontwikkelen naar een Natural Law/Resource Based Economy (NL/RBE). Deze ontwikkeling is vrijwel onmogelijk in autoritaire regimes waar kritisch denken wordt onderdrukt. De onbalans tussen zelfkritiek en kritiek op anderen is inmiddels een lang lijstje geworden. Deze zelfkritiek blijft essentieel; het is ons privilege om overheden te kunnen bekritiseren zonder vervolging. Voor een evenwichtige culturele zeitgeist is het echter even belangrijk om de positieve invloed van het Westen te erkennen en gebieden waar wij koploper of pionier waren: